مقرنس چیست

در این مقاله مایلیم شما خواننده گان عزیز را با مقرنس بعنوان یکی از عناصر تزئینی آشنا نماییم . 
نام دیگر این هنر زیبا  آهو می باشد. عنصری که بیشتر آن را در معماری های اصیل ایرانی و اسلامی به خصوص در معماری مساجد و یا آرامگاه بزرگان مشاهده می نمایید. مقرنس، نوعی تزئین حجمی و تاقچه‌ بندی آذینی است. مقرنس ها اشکال هندسی ای هستن که به شکل طبقاتی بر روی هم ساخته می شوند. از جمله عناصر مهمی که در ساخت و بنای گنبد ها بکر می روند مقرنس می باشد. کاربرد مقرنس بعنوان مثال می تواند در سطوح فرو رفته گوشه های یک گنبد و بنا باشد . این نمای تزئینی می تواند در قسمتهایی از ساختمان مانند سقف ها ،بالای دیوارها، گوشه ها، سردر ها و... بکار رود. در به کار بردن این عنصر تزئئینی بعضی از معماران بسیار هوشمندانه عمل کرده اند و آن را به گونه ای ساخته اند که سنگینی خاصی را بر ساختمان وارد نکند و موجب فشار مضاعف بر پی ساختمان نگردد.  

مقرنس در معماری ایرانی اسلامی

اگر ترسیم مقرنس ها را در ذهن خود ویا در طبیعت به شکلی مشابهت دهیم، شکلی چند وجهی شبیه لانه زنبور است که برای آراستن  و زیباسازی ساختمانها و تغییر اشکال هندسی آنها کاربرد مناسبی دارد. در واقع هدف اولیه ساختار مقرنس برای ساختن گنبدها بوده است که به مرور زمان تغییر هدف داده و طرحی تزئینی به خود گرفته است. اگر شما در پیدایش اولیه این نوع معماری کاووش کنید خواهید دید که بنیانگذاران این هنر کهن اسلامی از ترسیم طبیعی یخ ها و قندیلها در درون غارها الگویی هنرمندانه برگرفته اند و این هنر دستان طبیعت را به هنری در عرصه ساختمان سازی مبدل نمودند. که نظیر آن را در بسیاری از معاماری های داخلی بناها نیز میبینیم. یکی از تاثیرات این هنر اصیل ایرانی استفاده از این هنر در هنرهایی مانند کاشی کاری، گچبری، قالی بافی و... می باشد. حتی احتمال می رود که سرچشمه گسترش هنر کاشی کاری از ابتدای شکل گیری مقرنس ها باشد. اگر به برشی از تاریخ برگردیم در دوران صفویه که سرآغاز تبلیغ تشیع در تاریخ می باشد نمونه هایی از هنر مقرنس را بر چوب و بناهای چوبی در شهرهایی مانند مراغه،بناب، تبریز و خوی می بینیم. از زمان آغاز هنر اسلامی به عنوان یک مکتب هنری در زمان تحولات سیاسی - فرهنگی این قالب هنری بسیار رونق یافت. اگر بخواهیم دوران اسلامی را از دیدگاه هنری تقسیم نماییم به سه دوره دوران نزدیک اسلامی، دوران اولیه اسلامی و دوران سلسله های اسلامی تقسیم می گردند.

در جلوه ی معماری دسته بندی مقرنس ها به ۴ دسته تقسیم میشوند:
1. مقرنس های جلو آمده:
این نوع مقرنس ها بسیار ساده و بدور از هیچ گونه آلایش و پیرایه ای می باشد و مصالح آن از خود بنا است. در این نوع مقرنس بنا به صورت آجر و گچی ساخته می شوند.

2.مقرنس های روی هم قرار گرفته:
در این نوع مقرنس ها مصالحی چون سنگ و آجر و گچ علاوه بر نمای بیرونی در سطوح داخلی نیز به کار میرود. این مقرنس ها چندلایه ای هستن   و از نظر ثبات ساختمانی در حد متوسط قرار دارد.

3.مقرنس های معلق:

مشابهت این نوع مقرنس ها نزدیک به همان منشورهای آهکی آویزان در غارها می باشد که بلحاظ اصطلاحی به آن استلا کتیت می گویند. این نوع از مقزنس ها بلحاظ ثبات ساختمانی دارای ثبات کم تری می باشند.

4. مقرنس لانه زنبوری:

نوع چهارم و معروفی از مقرنس ها ، مقرنس لانه زنبوری است. این نوع مقرنس ها شبیه به کندوی زنبورها است که روی هم قرار میگرند . این دسته از مقرنس ها از نظر شکل ظاهری معلق می باشند. پس بطور کلی بیشترین محل استفاده مقرنس ها در زیر گنبدها یا نیم ‌گنبدهای روی ایوان‌ها و درگاه‌های ورودی می باشد. و تاریخچه اولیه آن به دوران هخامنشیان باز می گردد. در سایر کشورهای اسلامی و عربی، مقرنس جلوه ی دیگری پیدا کرد و  معماری اندلسی و مغربی گنبدها، مبدل به صورتی از مجموعه‌هایی نظیر کندوهای عسل، تابع هندسه مربع و مستطیل گشتند که بر گرداگرد یک دایره می‌چرخیدند. مدرسه ابن طولون، خانقاه سلطان بارس، مسجد علاء الدین، مسجد سبز و آق مدرسه از آثاری است که از هنر مقرنس استفاده شده است. همانطور که اشاره شد پیشینه این هنر به آغاز شکل گیری تمدن اسلامی در ایران و عجین شدن این دانش هنری با دانش حکیمان و هنرمندان ایرانی بوده است. در دیگر کشورهای اسلامی هنر مقرنس با معماری بومی انها عجین شده و نمای بسیار ویژه ای یافته است. معماری های  کشورهای عربی از جمله معماری اندلسی و معماری مغربی جای خود را به معماری کندوهای عسل، تابع هندسه و مربع و مستطیل داده است. در این کشور ها به طور نمونه ای افتخار آمیز از بناهایی چون مدرسه ابن طولان، خانقاه سلطان بارس، مسجد علاء الدین، مسجد سبز و آق مدرسه می توان نام برد.