قوه قاهره در قرارداد به چه معناست؟

قوه قاهره یا فورس ماژور در قانونی مدنی چیست؟

فورس ماژور یا قوه قاهره در قرارداد یا توافق نامه به معنای حوادث خارج از کنترل و قابل پیش بینی طرفین است که ممکن است باعث عدم امکان اجرای تعهدات شود. این حوادث شامل مسائلی مانند جنگ، طوفان، زلزله، آتش سوزی، ویروس ‌های خارجی، قطعی در تأمین انرژی، تحریم‌ های بین‌المللی، و غیره می‌ شوند. در صورت وقوع این حوادث، طرف متعهد به انجام تعهدات خود نمی ‌تواند و ممکن است ملزم به جبران خسارات وارده نشود. اما شرط تحقق قوه قاهره این است که حوادث باید برخوردار از ویژگی‌ های غیر قابل کنترل، غیر قابل پیش بینی و غیر قابل رفع باشند. در هر صورت، این نوع مدارا به دلیل اتفاقات غیرقابل کنترل طرفین در صنعت‌ های مختلف مانند حمل و نقل، تجارت، فناوری اطلاعات و غیره، بسیار مهم است.

قوه قاهره در قرارداد

1_ ناممکن شدن اجرای تعهد به صورت دائمی: ممکن است قوه ی قاهره موجب ناممکن شدن اجرای تعهد به صورت دائمی گردد، منظور از عدم امکان دائمی عدم امکانی است که طبق روال عادی امور نمی توان نقطه پایانی برای آن تعیین کرد. در این فرض عدم امکان اجرای تعهد سبب از بین رفتن عقد و به تبع آن سقوط تعهد از عهده ی متعهد می شود. غیر ممکن شدن دائمی اجرای تعهد بعد از انشای عقد در اثر قوه قاهره ممکن است عدم امکان حقوقی (قانونی) یا عدم امکان عینی باشد منظور از عدم امکان قانونی ممنوع شدن اجرای تعهد در اثر وضع قوانین و مقررات جدید یا اتخاذ تصمیم مبنی بر ممنوعیت اجرای تعهد بعد از انشای قرارداد توسط مراجع و مقامات صلاحیتدار است. برای مثال اگر پیمانکاری برای احداث یک واحد مسکونی بر روی زمین متعلق به کارفرما قراردادی منعقد کند و بعد از انعقاد با تغییر مقررات احداث بنای مسکونی در زمین مذکور ممنوع و کاربری زمین زراعی اعلام گردد اجرای قرارداد به دلیل قانونی، ناممکن شده است در حالی که از حیث عینی و مادی مانعی برای اجرای تعهد وجود ندارد. 

2. نا ممکن شدن اجرای تعهد به صورت موقت: در صورتی که قوانین و مقررات جدید یا رویداد هایی به نام "فورس ماژور" تأثیری بر اجرای تعهدات قراردادی داشته باشند، ممکن است اجرای تعهد به صورت موقت ناممکن شود. در این شرایط، عدم امکان موقت اجرای تعهد، نه به این معناست که قرارداد فسخ می ‌شود، و نه تعهد ناشی از آن ساقط خواهد شد، بلکه به این معنی است که اجرای تعهد به صورت موقت به تعویق می‌ افتد. به عبارت دیگر، تعهداتی که به دلیل قوانین و مقررات جدید یا رویدادهای "فورس ماژور" به صورت موقت ناممکن شده باشند، در انتظار برطرف شدن علل هستند و اجرای آنها معلق می‌شود. در این موقعیت، متعهد مسئولیتی برابر با تاخیری که در اجرای تعهد به صورت موقت صورت گرفته باشد، ندارد. در صورتی که عدم امکان موقت به علت قوه قاهره مثل زلزله، سیل و آتش سوزی رخ دهد، متعهد می‌ تواند تعهدات خود را تا زمانی که علل برطرف شود به تعویق بیاندازد. با این حال، در صورتی که این عوامل باعث شود که اجرای تعهد به صورت ادامه‌ای ناممکن شود. تا امکان موقت اجرای تعهدات ممکن است به دو صورت حقوقی و عینی رخ دهد، به مثال قبلی اضافه می‌کنیم: اگر در دوره‌ی اجرای پروژه‌ی ساختمانی، بر اثر اختلاف در رویه‌ی کاری و پیش‌بینی ‌های اولیه، اجرای تعهد برای مدتی موقت ناامکان شده باشد، این موقعیت به عدم امکان موقت عینی اشاره دارد.

همچنین بخوانید: آموزش اقاله قرارداد در سامانه املاک

شرط تحقق قوه قاهره یا فورس ماژور

به طور کلی همانطور که در بالاهم گفته شد شرط تحقق "فورس ماژور" یا "قوه قاهره" در قرارداد، به معنای حوادثی است که خارج از کنترل طرفین قرارداد و غیرقابل پیش ‌بینی هستند. با توجه به اینکه هر قرارداد قوانینی دارد که طرفین باید آن را رعایت کنند، وقوع "فورس ماژور" می ‌تواند منجر به تخلف از قوانین قراردادی شود. به همین دلیل، جهت جلوگیری از پرونده‌ های حقوقی و جریمه بر طرفین قرارداد، وضع قوانینی برای موردی که در قرارداد خارج از کنترل طرفین قرار دارد، ضرورت دارد.

تحقق "فورس ماژور" یا "قوه قاهره" باید دارای چند شرط باشد. در ادامه به بررسی شرایط لازم برای تحقق " فورس ماژور" یا "قوه قاهره" در قرارداد اشاره خواهیم کرد:

شرط اول: به عنوان معیار پذیرفته شده برای اینکه یک رویداد به عنوان "فورس ماژور" یا "قوه قاهره" شناخته شود، باید خارج از کنترل طرفین قرار داشته باشد.

شرط دوم: رویداد باید در معرض پیش ‌بینی نباشد. به عبارت دیگر، رویداد باید در حد و قدری غیرقابل پیش ‌بینی باشد که هیچ ‌کس نمی‌توانست در مورد وقوع آن پیش‌ بینی کند.

شرط سوم: برای تعیین وقوع "فورس ماژور" یا "قوه قاهره"، باید به دلایل بروز رویداد نگاه کرد. به بیان دیگر، رویداد باید غیرقابل رفع باشد.

در مجموع، شرایط لازم برای تحقق "فورس ماژور" یا "قوه قاهره" به دلیل اینکه مورد توجه قراراتی قرار دارد که از طرفین قرارداد باید رعایت شود، بسیار حیاتی است. با توجه به محدودیت مواردی که ممکن است "فورس ماژور" یا "قوه قاهره" تحقق پیدا کند، لازم است در هنگام تعیین قوانین قراردادی، همه موارد ممکن را مورد بررسی قرار دهید تا در صورت بروز "فورس ماژور" یا "قوه قاهره"، قوانین از پیش تعیین شده برای پیشگیری از پرونده ‌های حقوقی، عملیاتی شوند.

سخن پایانی

به طور خلاصه، در صورتی که قوانین و مقررات جدیدی تأثیری بر اجرای تعهدات قراردادی داشته باشند یا رویدادهایی مانند "فورس ماژور" که خارج از کنترل طرفین قرارداد هستند، اجرای تعهدات ممکن است به صورت موقت یا دائمی نا ممکن شود. در صورتی که عدم امکان اجرای تعهد به صورت دائمی باشد، قرارداد فسخ خواهد شد اما در صورتی که به صورت موقت باشد، اجرای تعهد به تاخیر خواهد افتاد.